Ο αντίκτυπος της κλιματικής αλλαγής στην ποιότητα των θέσεων εργασίας

Η κλιματική αλλαγή θα έχει βαθύ αντίκτυπο όχι μόνο στις συνθήκες διαβίωσης, αλλά και στις αγορές εργασίας, τις συνθήκες εργασίας και την ποιότητα των θέσεων εργασίας στην Ευρώπη. Για να κατανοήσουμε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον εργασιακό βίο, είναι σημαντικό να κάνουμε τη διάκριση μεταξύ των άμεσων επιπτώσεών της και των επιπτώσεων των πολιτικών για την κλιματική αλλαγή.
 

Στόχος της παρούσας έκθεσης είναι να συμβάλει στη συζήτηση εξετάζοντας την έρευνα και τον διάλογο σε εθνικό επίπεδο σχετικά με τον αντίκτυπο που έχουν η κλιματική αλλαγή και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος στην ποιότητα των θέσεων εργασίας, κυρίως σε επαγγέλματα που ενδέχεται να επηρεαστούν από τον οικολογικό προσανατολισμό.
 

Πλαίσιο πολιτικής

Οι πολιτικές της ΕΕ για την κλιματική αλλαγή δεν είναι νέες, αλλά οι φιλοδοξίες των πολιτικών και οι πολιτικές μετριασμού που έχουν ως στόχο τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έχουν αυξηθεί σημαντικά και συνδυάζονται με χρηματοοικονομικές επενδύσεις για τη στήριξη μιας στρατηγικής πράσινης μετάβασης και ανάπτυξης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δεσμευτεί με μια σειρά στόχων και συνδεδεμένων μέτρων πολιτικής στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, που εγκρίθηκαν το 2019. Στόχος τους είναι να μετατρέψουν την ΕΕ σε μια σύγχρονη, αποδοτική ως προς τη χρήση των πόρων και ανταγωνιστική οικονομία με βάση τον δεσμευτικό στόχο της επίτευξης ουδέτερου ισοζυγίου άνθρακα έως το 2050. Ως ενδιάμεσο βήμα, η ΕΕ αύξησε την κλιματική φιλοδοξία της για το 2030, δεσμευόμενη να μειώσει τις εκπομπές κατά τουλάχιστον 55 % έως το 2030 στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων «Fit for 55». Για την ευθυγράμμιση της νομοθεσίας με τις φιλοδοξίες αυτές, τον Ιούλιο του 2021 τέθηκε σε ισχύ ένα νέο ευρωπαϊκό νομοθέτημα για το κλίμα. Ο κανονισμός ενισχύει τους στόχους μείωσης των εκπομπών για τα κτίρια, τις μεταφορές, τη γεωργία, τη διαχείριση αποβλήτων και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, και απαιτεί μεταξύ άλλων την αναδιάρθρωση της αυτοκινητοβιομηχανίας και του τομέα της ενέργειας για την επίτευξη των κλιματικών στόχων. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία θα απορροφήσει το ένα τρίτο των επενδύσεων ύψους 1,8 τρισεκατομμυρίων ευρώ της δέσμης μέτρων ανάκαμψης «NextGenerationEU».
 

Για να στηρίξει τον στόχο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και να διασφαλιστεί ότι κανείς δεν θα μείνει στο περιθώριο, το 2020 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέσπισε τον Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης (ΜΔΜ). Στόχος του είναι να στηρίξει τις περιφέρειες και τους ανθρώπους που πλήττονται περισσότερο από τη μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα, διαθέτοντας από το 2021 έως το 2027 χρηματοδοτική ενίσχυση ύψους 19,2 δισεκατομμύρια ευρώ σε παρεμβάσεις πολιτικής, οι οποίες έχουν ως στόχο τη στήριξη της απασχόλησης και τη διαφοροποίηση της τοπικής οικονομίας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει τονίσει τη σημασία του κοινωνικού διαλόγου στον σχεδιασμό και την εφαρμογή αυτών των μέτρων.
 

Δεδομένου του τεράστιου αντικτύπου της κλιματικής αλλαγής και της πολιτικής για την κλιματική αλλαγή στην κοινωνία, την οικονομία και την αγορά εργασίας, οι σχετικές παράμετροι ενσωματώνονται ολοένα και περισσότερο σε άλλες πολιτικές της ΕΕ, όπως η βιομηχανική πολιτική, τα ερευνητικά πλαίσια, οι στρατηγικές για την εκπαίδευση και τις δεξιότητες, ακόμη και στον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, ο οποίος μπορεί να διαδραματίσει καίριο ρόλο στη στήριξη της μετάβασης μέσω της εκπαίδευσης, της απασχόλησης και των ασφαλών και υγιών εργασιακών περιβαλλόντων.
 

Βασικά πορίσματα

• Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, όπως οι αυξανόμενες θερμοκρασίες, η αυξημένη ατμοσφαιρική ρύπανση και η μεγαλύτερη συχνότητα ακραίων καιρικών φαινομένων, έχουν αποδείξιμες αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα των θέσεων εργασίας και στην παραγωγικότητα των εργαζομένων. Κάνουν τη δουλειά δυσκολότερη. Μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχουν οι εργαζόμενοι που περνούν μεγάλο χρονικό διάστημα σε εξωτερικούς χώρους (για παράδειγμα, στους τομείς της γεωργίας, της αλιείας, της δασοκομίας, της φυτοκομίας, των κατασκευών και του τουρισμού) και όσοι χρησιμοποιούν μηχανήματα που παράγουν θερμότητα. Οι εργαζόμενοι στις υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης πλήττονται επίσης άμεσα από δυσμενή καιρικά φαινόμενα, όπως οι δασικές πυρκαγιές και οι πλημμύρες.
   
• Οι εργαζόμενοι στους τομείς αυτούς είναι κυρίως άνδρες και εποχικοί, διακινούμενοι και αυτοαπασχολούμενοι εργαζόμενοι, οι οποίοι τείνουν να στερούνται νομοθετικής προστασίας και να παρουσιάζουν χαμηλότερα επίπεδα εκπροσώπησης σε επίπεδο συνδικαλιστικών οργανώσεων και χώρων εργασίας.
   
• Πολλοί από αυτούς τους τομείς αντιμετωπίζουν επίσης αλλαγές επειδή οι μέθοδοι εργασίας πρέπει να προσαρμοστούν, γεγονός που μπορεί να μειώσει την εργασιακή ασφάλεια και να απαιτήσει κατάρτιση, επανειδίκευση ή επαγγελματική μετάβαση.
   
• Οι πολιτικές για την κλιματική αλλαγή (και ειδικότερα οι πολιτικές μετριασμού) έχουν ως στόχο να συμβάλουν σε τομεακές και επαγγελματικές αλλαγές, ιδίως σε τομείς που συμβάλλουν περισσότερο στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Η ανάλυση των δεδομένων της ευρωπαϊκής τηλεφωνικής έρευνας για τις συνθήκες εργασίας επιβεβαιώνει ότι ένα μεγάλο ποσοστό του εργατικού δυναμικού σε αυτούς τους τομείς απασχολείται σε επαγγέλματα που είναι πιθανό να επηρεαστούν από την πράσινη μετάβαση. Συνολικά, το 40 % των εργαζομένων στην ΕΕ ασκούν επαγγέλματα που θα επηρεαστούν άμεσα από την πράσινη μετάβαση.
   
• Όσον αφορά την ποιότητα των θέσεων εργασίας, στις θέσεις όπου είναι πιθανό να εμφανιστεί μεγαλύτερη ζήτηση (καλλιεργητές, ξυλουργοί και τεχνίτες μονώσεων) τείνουν να εμφανίζονται υψηλότερες εργασιακές απαιτήσεις (όπως σωματικοί κίνδυνοι και σωματικές απαιτήσεις), ενώ δεν υπάρχουν επαρκείς εργασιακοί πόροι (όπως κοινωνική υποστήριξη, αυτονομία και πρόσβαση σε κατάρτιση). Οι νέες και οι αναδυόμενες θέσεις εργασίας (για παράδειγμα αγοραστές, υπεύθυνοι σχεδιασμού πολιτικής και μηχανικοί επεξεργασίας λυμάτων) παρουσιάζουν το πιο θετικό ισοζύγιο μεταξύ ζήτησης και πόρων, ενώ οι θέσεις εργασίας που απαιτούν ενισχυμένες δεξιότητες (υπεύθυνοι εργοταξίου, μετεωρολόγοι και τεχνικοί ηλεκτρολόγοι μηχανικοί) ανταποκρίνονται περισσότερο στον μέσο όρο ποιότητας των θέσεων εργασίας στην Ευρώπη.
   
• Το ισοζύγιο αλλαγών στην απασχόληση, που οδηγεί στη δημιουργία νέων επαγγελματικών προφίλ, σε μεγαλύτερη ζήτηση ή νέες απαιτήσεις δεξιοτήτων, ποικίλλει από τομέα σε τομέα. Οι επιπτώσεις στην ποιότητα των θέσεων εργασίας θα καθοριστούν όχι μόνο από το ακριβές προφίλ καθηκόντων των εκάστοτε θέσεων εργασίας (συμπεριλαμβανομένης της έκθεσης σε κινδύνους της κλιματικής αλλαγής) και των πρακτικών στους χώρους εργασίας, αλλά και από τα μέτρα που λαμβάνονται για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και τον τρόπο εφαρμογής της πράσινης μετάβασης σε όλα τα επίπεδα.
   
• Παρά το γεγονός ότι τα πράσινα επαγγέλματα ενσωματώνουν τις προσπάθειες δια βίου μάθησης που θα στηρίξουν τη μετάβαση, και οι εταιρείες με τη σειρά τους συμμετέχουν σε δράσεις και πρακτικές στους χώρους εργασίας που στηρίζουν την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές. Η συμμετοχή των εργαζομένων στην ανάπτυξη και την εφαρμογή αυτών των πρακτικών μπορεί να ενισχύσει την ποιότητα της εργασίας.
   

Δείκτες πολιτικής

• Η έρευνα σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στους εργαζομένους και στους χώρους εργασίας εξακολουθεί να είναι ανομοιογενής. Χρειάζονται περισσότερες γνώσεις και λύσεις για τη μείωση των κινδύνων για τους εργαζομένους.
   
• Δεν υπάρχουν ισότιμοι όροι στην ΕΕ όσον αφορά την προστασία των εργαζομένων από τους κινδύνους που συνδέονται άμεσα με την κλιματική αλλαγή. Οι εθνικές διατάξεις σχετικά με την εργασία σε υψηλές θερμοκρασίες διαφέρουν σημαντικά.
   
• Οι διαδικασίες απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές επηρεάζουν πολλούς τομείς, πέρα από τον τομέα παραγωγής ενέργειας και τη βαριά βιομηχανία. Οι εργαζόμενοι στους τομείς που πλήττονται περισσότερο θα πρέπει να λάβουν στήριξη κατά προτεραιότητα για την ανανέωση των δεξιοτήτων και την επαγγελματική μετάβαση. Επιπλέον, είναι απαραίτητη μια πιο λεπτομερής ανάλυση των επιπτώσεων σε άλλους τομείς, καθώς και η παροχή στήριξης στις εταιρείες αυτές και τους υπαλλήλους τους.
   
• Θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στις επιπτώσεις της πράσινης μετάβασης όσον αφορά την ποιότητα των θέσεων εργασίας και απαιτείται συστηματικότερη έρευνα. Χρειάζεται παρακολούθηση της ποιότητας των πράσινων θέσεων εργασίας καθώς και εκείνων που είναι περισσότερο εκτεθειμένες στους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής (συνήθως πρόκειται για τις ίδιες θέσεις εργασίας), καθώς η κλιματική αλλαγή είναι μια δυναμική διαδικασία. Τα μέτρα πολιτικής θα πρέπει να έχουν ως στόχο την αναβάθμιση της ποιότητας των θέσεων εργασίας.
   
• Η ανάπτυξη βιομηχανικών στρατηγικών, η πρόβλεψη των σχετικών δεξιοτήτων καθώς και ο σχεδιασμός της σχετικής κατάρτισης που θα αναπτυχθεί από κοινού με τους κοινωνικούς εταίρους θα είναι ζωτικής σημασίας, ιδίως εάν θέλουμε η έλλειψη δεξιοτήτων και εργατικού δυναμικού να μην σταθούν εμπόδιο στην πρόοδο προς την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές.