Οι κατώτατοι μισθοί το 2024: Ετήσια επανεξέταση

Οι κατώτατοι μισθοί προστατεύουν τους εργαζομένους από αδικαιολόγητους χαμηλούς μισθούς και διασφαλίζουν ισότιμους όρους ανταγωνισμού για τις επιχειρήσεις. Όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ και η Νορβηγία έχουν θεσπίσει κατώτατους μισθούς, αν και με διαφορετικές μορφές. Μεταξύ των 27 κρατών μελών, 22 έχουν νόμιμο κατώτατο μισθό, ενώ μία (ή ενίοτε περισσότερες από μία) τιμή καθορίζει έναν βασικό κατώτατο μισθό. Επιπλέον, οι συλλογικές συμβάσεις χρησιμοποιούνται για την περαιτέρω ρύθμιση των αποδοχών και συνήθως καθορίζουν αμοιβές υψηλότερες από τον νόμιμο κατώτατο μισθό. Στα υπόλοιπα πέντε κράτη μέλη και τη Νορβηγία, οι κατώτατοι μισθοί καθορίζονται σε κλαδικές συλλογικές συμβάσεις, οι οποίες περιλαμβάνουν υψηλή κάλυψη των εργαζομένων στις εν λόγω χώρες. Η έκδοση της παρούσας ετήσιας επανεξέτασης του 2024 παρέχει μια ενημέρωση σχετικά με τις εξελίξεις των κατώτατων μισθών, περιγράφει λεπτομερώς τον τρόπο με τον οποίο καθορίστηκαν οι αμοιβές και ποια κριτήρια χρησιμοποιήθηκαν για την προσαρμογή τους, και χαρτογραφεί την επίδραση της πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ όσον αφορά τον καθορισμό των κατώτατων μισθών.

Πλαίσιο πολιτικής

Οι εθνικές κυβερνήσεις και —ανάλογα με τις εθνικές παραδόσεις και πρακτικές— οι κοινωνικοί εταίροι εξακολουθούν να είναι οι βασικοί παράγοντες στους οποίους ανατίθεται η ρύθμιση των μισθών και των αποζημιώσεων. Η οδηγία της ΕΕ για τους κατώτατους μισθούς, η οποία ψηφίστηκε τον Οκτώβριο του 2022, αποσκοπεί στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου με στόχο την επίτευξη ανοδικής σύγκλισης και τη μείωση της φτώχειας των εργαζομένων, των μισθολογικών ανισοτήτων και του μισθολογικού χάσματος μεταξύ των δύο φύλων. Αποσκοπεί στη θέσπιση ενός πλαισίου για τον καθορισμό επαρκών επιπέδων κατώτατων μισθών και τη διασφάλιση της πρόσβασης των εργαζομένων στην προστασία του κατώτατου μισθού, εντός του οποίου οι εθνικοί φορείς διατηρούν το προνόμιό τους στην επιλογή των τρόπων καθορισμού και εφαρμογής των μισθών, καθώς και στον καθορισμό των επιπέδων των κατώτατων μισθών. Τα κράτη μέλη πρέπει να μεταφέρουν την οδηγία στο εθνικό τους δίκαιο έως τον Νοέμβριο του 2024 και, κατά τη στιγμή της σύνταξης της οδηγίας, οι απαιτούμενες νομοθετικές αλλαγές και άλλες ενέργειες έχουν αξιολογηθεί και προετοιμαστεί σε πολλές χώρες.

Βασικά ευρήματα

• Ο νόμιμος κατώτατος μισθός για το 2024 αυξήθηκε σημαντικά και —ανάλογα με το μέτρο που χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό του πληθωρισμού— αυτό οδήγησε σε αύξηση των κατώτατων μισθών σε πραγματικούς όρους στις περισσότερες χώρες. Επομένως οι απώλειες αγοραστικής δύναμης που υπέστησαν οι εργαζόμενοι με κατώτατο μισθό μεταξύ 2021 και 2023 σε πολλές χώρες αντιστράφηκαν, καθώς οι κατώτατοι μισθοί σε πραγματικούς όρους αυξήθηκαν σε όλες σχεδόν τις χώρες μεταξύ 2020 και 2024.
   
• Στις χώρες χωρίς νόμιμο κατώτατο μισθό, υπήρξαν λιγότερες περιπτώσεις πραγματικών αυξήσεων στους τελευταίους γύρους διαπραγματεύσεων (σε δείγμα χαμηλόμισθων θέσεων εργασίας) και δεν έχουν ανακτηθεί όλες οι απώλειες αγοραστικής δύναμης που σημειώθηκαν από την έναρξη της πανδημίας COVID-19.
   
• Μεταξύ του συνόλου των εργαζομένων που αμείβονται με τον κατώτατο μισθό, το 23 % ανέφερε ότι δυσκολεύτηκε να καλύψει τις βασικές του ανάγκες το 2022 κατά μέσο όρο σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, ποσοστό υψηλότερο κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες από ό,τι για τους άλλους εργαζομένους. Επίσης, το 10% των εργαζομένων με κατώτατο μισθό στην ΕΕ ανέφεραν δυσκολίες στο να διατηρήσουν τα σπίτια τους επαρκώς ζεστά (σε σύγκριση με το 6 % των υπολοίπων). Οι διαφορές μεταξύ των χωρών είναι εντυπωσιακές, καθώς οι εργαζόμενοι με κατώτατο μισθό στην Ελλάδα βρίσκονται στην κορυφή του καταλόγου όσον αφορά τις δυσκολίες στην κάλυψη των βασικών αναγκών, με ποσοστό 80 %.
   
• Οι εργαζόμενοι με τον κατώτατο μισθό είναι σχετικά κατανεμημένοι στο σύνολο της κατανομής του καθαρού εισοδήματος των νοικοκυριών: περίπου τα δύο τρίτα των εργαζομένων με τον κατώτατο μισθό ζουν σε νοικοκυριά που ανήκουν στο μέσο έως το χαμηλότερο τμήμα της εισοδηματικής κατανομής, αλλά υποεκπροσωπούνται μεταξύ των φτωχότερων νοικοκυριών στο κατώτατο εισοδηματικό δεκατημόριο.
   
• Μια προσπάθεια να αποτυπωθεί η επάρκεια των κατώτατων μισθών είναι δυνατή εξετάζοντας την χρηματοδοτική στενότητα που αισθάνονταν οι εργαζόμενοι που αμείβονταν με τον κατώτατο μισθό και ζούσαν σε μονομελή νοικοκυριά το 2022. Οι εργαζόμενοι που αμείβονται με τον κατώτατο μισθό είναι πιθανότερο να αντιμετωπίσουν δυσκολίες να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες σε σύγκριση με τους καλύτερα αμειβόμενους συναδέλφους τους σε όλες σχεδόν τις χώρες: το 28 % αντιμετωπίζει παρόμοιες δυσκολίες σε σύγκριση με το 14 % κατά μέσο όρο σε όλες τις χώρες. Η έκταση των εν λόγω δυσκολιών ποικίλλει ευρέως μεταξύ των χωρών και φαίνεται να σχετίζεται αρκετά με τα γενικά επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης (που αποτυπώνονται από τα μέσα επίπεδα εισοδήματος).
   
• Η σύνδεση των κατώτατων μισθών με ορισμένα ποσοστά του μέσου ή του διάμεσου μισθού, όπως προτείνεται στην οδηγία, συνεχίζεται, με όλο και περισσότερες χώρες να υιοθετούν την εν λόγω πρακτική.
   
• Η χρήση των εν λόγω τιμών αναφοράς έχει ασφαλώς διαδραματίσει ρόλο στις μεγάλες αυξήσεις που παρατηρήθηκαν το 2024. Ωστόσο, ενώ τέτοιες διαδικασίες διαρθρωτικής αναβάθμισης εφαρμόζονται επί του παρόντος σε αρκετές χώρες, το 2023 δόθηκε λιγότερη προσοχή σε άλλα κριτήρια κατά τον καθορισμό των τιμών για το 2024. Ειδικότερα, οι εκτιμήσεις σχετικά με το εάν οι κατώτατοι μισθοί είναι επαρκείς σε απόλυτους όρους για την εξασφάλιση αξιοπρεπούς βιοτικού επιπέδου δεν ήταν ευρέως διαδεδομένες.
   
• Τα ποσοστά του πληθωρισμού αποτέλεσαν το συνηθέστερο κριτήριο που εξετάστηκε κατά τον καθορισμό του νόμιμου κατώτατου μισθού για το 2024, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν σε 14 χώρες, ακολουθούμενα από ευρύ φάσμα ειδικών ανά χώρα κριτηρίων σε 10 χώρες, ενώ 8 κράτη μέλη με νόμιμο κατώτατο μισθό επέλεξαν κάποια μορφή τιμών-στόχου για τις τιμές σε σχέση με τους μισθούς. Λιγότερο συχνά εξετάστηκαν ορισμένες άλλες μορφές κριτηρίων που σχετίζονται με το επίπεδο των μισθών ή την ανάπτυξη: η εξέλιξη του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος και η ανεργία (6 χώρες σε κάθε περίπτωση), τα επίπεδα ή/και οι εξελίξεις της παραγωγικότητας της εργασίας (5 χώρες) και η απασχόληση (4 χώρες).

Δείκτες πολιτικής

• Ενώ όλο και περισσότερα κράτη μέλη επιχειρούν να βελτιώσουν τους κατώτατους μισθούς σε σχέση με τους μέσους ή διάμεσους μισθούς, αυξάνοντας έτσι τη διάσταση της «δικαιοσύνης», είναι σημαντικό να εξεταστεί περαιτέρω και να αναλυθεί εάν τα εν λόγω μέτρα διασφαλίζουν «αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο» ως πρόσθετη διάσταση στην αξιολόγηση της επάρκειας.
   
• Οι τεχνικές λεπτομέρειες της αναβάθμισης των κατώτατων μισθών σε ένα ορισμένο ποσοστό του μέσου ή του διάμεσου μισθού είναι σχετικά απλές, καθιστώντας την εν λόγω αναβάθμιση ένα πρώτο ρεαλιστικό βήμα για την αύξηση των κατώτατων μισθών και τη βελτίωση της δικαιοσύνης. Η ανάλυση και η διασφάλιση της επάρκειάς τους —λαμβάνοντας επίσης υπόψη το απόλυτο κόστος διαβίωσης σε ένα κράτος μέλος, με βάση, για παράδειγμα, ένα τυπικό καλάθι κατανάλωσης για χαμηλόμισθους μισθωτούς, και τις μακροπρόθεσμες εξελίξεις της παραγωγικότητας της εργασίας— είναι πιο σύνθετη. Οι εθνικοί φορείς καθορισμού των μισθών, περιλαμβανομένων των κυβερνήσεων, των κοινωνικών εταίρων και των επιτροπών εμπειρογνωμόνων, είναι ελεύθεροι να συζητήσουν την καταλληλότερη προσέγγιση για το εθνικό τους πλαίσιο σχετικά με το τι μπορεί να θεωρηθεί επαρκές και εάν απαιτούνται ακόμη περαιτέρω βήματα.