Jakość miejsc pracy – aspekt zmiany klimatu

Zmiana klimatu będzie miała głęboki wpływ nie tylko na warunki życia, ale również na europejskie rynki pracy, warunki pracy i jakość pracy. Aby zrozumieć skutki zmiany klimatu dla życia zawodowego, ważne jest rozróżnienie między jej bezpośrednim wpływem, a wpływem polityki w obszarze zmiany klimatu.
 

Celem niniejszego sprawozdania jest współudział w dyskusji poprzez analizę badań i debaty na szczeblu krajowym na temat wpływu zmiany klimatu i degradacji środowiska na jakość miejsc pracy, zwłaszcza w zawodach, na które zazielenianie może mieć wpływ.
 

Kontekst polityki

Unijna polityka w obszarze zmiany klimatu nie jest nowa, ale ambicje polityczne i strategie łagodzenia zmiany klimatu mające na celu ograniczenie emisji gazów cieplarnianych znacznie wzrosły i są połączone z inwestycjami finansowymi wspierającymi zieloną transformację i strategię wzrostu gospodarczego. W ramach Europejskiego Zielonego Ładu, przyjętego w 2019 r. Unia Europejska zobowiązała się do osiągnięcia szeregu celów i realizacji powiązanych środków politycznych. Ich celem jest przekształcenie Unii w nowoczesną, zasobooszczędną i konkurencyjną gospodarkę w oparciu o wiążący cel osiągnięcia neutralności węglowej do 2050 r. Jako krok pośredni, UE zwiększyła swoje ambicje klimatyczne na 2030 r., zobowiązując się do ograniczenia emisji o co najmniej 55% do 2030 r. w ramach pakietu „Gotowi na 55”. Aby do tych ambicji dostosować ustawodawstwo, w lipcu 2021 r. weszło w życie nowe europejskie prawo o klimacie. Rozporządzenie to wzmacnia cele w zakresie redukcji emisji dla budynków, transportu, rolnictwa, gospodarki odpadami oraz małych i średnich przedsiębiorstw oraz wymaga restrukturyzacji przemysłu samochodowego i sektora energetycznego, m.in. pod kątem osiągnięcia celów klimatycznych. Europejski Zielony Ład pochłonie jedną trzecią z 1,8 biliona euro inwestycji z pakietu na rzecz odbudowy NextGenerationEU.
 

Aby wesprzeć cel Europejskiego Zielonego Ładu, jakim jest zapewnienie, że nikt nie zostanie pominięty, w 2020 r. Komisja Europejska wprowadziła mechanizm sprawiedliwej transformacji. Służy on wsparciu regionów i osób najbardziej dotkniętych przejściem na neutralność klimatyczną poprzez pomoc finansową w wysokości 19,2 miliarda euro, która ma zostać przydzielona w latach 2021–2027 na interwencje polityczne wspierające zatrudnienie i dywersyfikację lokalnej gospodarki. Komisja Europejska podkreśliła znaczenie dialogu społecznego w opracowywaniu i wdrażaniu tych środków.
 

Biorąc pod uwagę ogromny wpływ zmiany klimatu i polityki klimatycznej na społeczeństwo, gospodarkę i rynek pracy, powiązane kwestie są coraz częściej uwzględniane w innych politykach unijnych, takich jak polityka przemysłowa, ramy badawcze, strategie w zakresie edukacji i umiejętności, a nawet Europejski filar praw socjalnych, który ma do odegrania kluczową rolę we wspieraniu transformacji poprzez edukację, zatrudnienie oraz bezpieczne i zdrowe środowisko pracy.
 

Kluczowe ustalenia

• Skutki zmiany klimatu, takie jak rosnące temperatury, silniejsze zanieczyszczenie powietrza i większa częstotliwość ekstremalnych zjawisk pogodowych, mają wyraźne negatywny wpływ na jakość pracy i produktywność pracowników. Sprawiają, że praca jest cięższa. Szczególnie zagrożeni są pracownicy spędzający dużo czasu na zewnątrz (na przykład w rolnictwie, rybołówstwie, leśnictwie, ogrodnictwie, budownictwie i turystyce) oraz osoby pracujące z maszynami wytwarzającymi ciepło. Pracownicy służb ratunkowych są również bezpośrednio dotknięci niekorzystnymi zjawiskami pogodowymi, takimi jak pożary i powodzie.
   
• Zatrudnienie w tych sektorach jest zdominowane przez mężczyzn i dużą liczbę pracowników sezonowych, migrujących i samozatrudnionych, którzy zwykle nie są objęci ochroną prawną i często mają niższy poziom organizacji związkowej i reprezentacji w miejscu pracy.
   
• Ponieważ trzeba dostosować metody pracy wiele z tych sektorów również stoi w obliczu zmian. Może to zmniejszyć bezpieczeństwo zatrudnienia i wymagać szkoleń, przekwalifikowania lub zmiany pracy.
   
• Polityka przeciwdziałania zmianie klimatu (zwłaszcza polityka łagodzenia jej skutków) ma przyczynić się do zmian sektorowych i zawodowych, przede wszystkim w sektorach najbardziej przyczyniających się do emisji gazów cieplarnianych. Analiza danych z europejskiego badania telefonicznego warunków pracy potwierdza, że duża część pracowników w tych sektorach wykonuje zawody, na które zielona transformacja może oddziaływać. Ogólnie rzecz biorąc, 40% pracowników w UE pracuje w zawodach, na które zielona transformacja będzie miała bezpośredni wpływ.
   
• Jeśli chodzi o jakość pracy, zawody, na które prawdopodobnie będzie większy popyt (hodowcy roślin, stolarze i pracownicy zajmujący się izolacjami), charakteryzują się zazwyczaj wyższymi wymaganiami zawodowymi (takimi jak ryzyko fizyczne i wymagania fizyczne), a jednocześnie brakuje im zasobów pracy (takich jak wsparcie społeczne, autonomia i dostęp do szkoleń). Nowe i pojawiające się zawody (na przykład nabywcy, kierownicy ds. planowania polityki i inżynierowie zajmujący się ściekami) wykazują najbardziej pozytywną równowagę między zapotrzebowaniem i zasobami, a stanowiska wymagające wyższych kwalifikacji (kierownicy budowy, meteorolodzy i technicy elektrotechniki) w większym stopniu odpowiadają średniej europejskiej jakości pracy.
   
• Bilans zmian zawodowych skutkujących nowymi profilami stanowisk, większym popytem lub nowymi wymaganiami w zakresie umiejętności jest różny w zależności od sektora. Konsekwencje dla jakości miejsc pracy będą zależeć nie tylko od dokładnego profilu zadań na poszczególnych stanowiskach (w tym narażenia na zagrożenia związane ze zmianą klimatu) i praktyk w miejscu pracy, ale także od środków podjętych w celu przeciwdziałania skutkom zmiany klimatu i sposobu wdrażania zielonej transformacji na wszystkich poziomach.
   
• Chociaż zielone zawody ucieleśniają działania w zakresie uczenia się przez całe życie, które będą wspierać transformację, przedsiębiorstwa angażują się również w działania i praktyki w miejscu pracy, które wspierają dekarbonizację. Zaangażowanie pracowników w rozwój i wdrażanie tych praktyk może podnieść jakość pracy.
   

Wskazówki dotyczące polityki

• Badania dotyczące wpływu zmiany klimatu na pracowników i miejsca pracy są nadal niejednolite. Aby zmniejszyć ryzyko dla pracowników, potrzebna jest bogata wiedza i liczniejsze rozwiązania.
   
• W UE nie ma równych warunków działania w zakresie ochrony pracowników przed zagrożeniami bezpośrednio związanymi ze zmianą klimatu. Przepisy na szczeblu krajowym dotyczące pracy w wysokich temperaturach znacznie różnią się między sobą.
   
• Procesy dekarbonizacji mają wpływ na wiele sektorów, nie tylko na produkcję energii i przemysł ciężki. Pracownicy w najbardziej dotkniętych sektorach powinni otrzymać priorytetowe wsparcie w zakresie odnawiania umiejętności i zmiany pracy. Konieczna jest także bardziej szczegółowa analiza konsekwencji dla innych sektorów, oraz pomoc dla tych firm i ich pracowników.
   
• Należy poświęcić więcej uwagi wpływom zielonej transformacji na jakość miejsc pracy; potrzebne są też bardziej systematyczne badania. Trzeba monitorować jakość zielonych miejsc pracy i miejsc pracy najbardziej narażonych na ryzyko zmiany klimatu (często tych samych), ponieważ zmiana klimatu jest procesem dynamicznym. Rozwiązania polityczne powinny służyć podniesieniu jakości miejsc pracy.
   
• Stworzenie strategii przemysłowych i związane z nimi prognozowanie zapotrzebowania na umiejętności oraz zaprojektowanie odpowiednich szkoleń we współpracy z partnerami społecznymi będzie miało zasadnicze znaczenie, zwłaszcza jeśli chodzi o zapobieganie niedoborom umiejętności i siły roboczej oraz ograniczanie postępu w dążeniu do dekarbonizacji.