Płace minimalne w 2024 r.: Przegląd roczny

Płace minimalne chronią pracowników przed nieuzasadnionymi niskimi zarobkami i zapewniają równe szanse dla firm. We wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej i w Norwegii obowiązują płace minimalne, choć w różnych formach. Spośród 27 państw członkowskich, w 22 istnieje płaca minimalna, z jedną (lub czasami więcej niż jedną) stawką określającą podstawowy próg wynagrodzenia. Ponadto układy zbiorowe są wykorzystywane do dalszego regulowania wynagrodzeń i zazwyczaj ustalają stawki powyżej ustawowej płacy minimalnej. W pozostałych pięciu państwach członkowskich i Norwegii płace minimalne są ustalane w sektorowych układach zbiorowych, które obejmują wysoki odsetek pracowników w tych państwach. Wersja niniejszego rocznego przeglądu z 2024 r. zawiera aktualne informacje na temat zmian w płacy minimalnej, szczegółowe informacje na temat sposobu ustalania stawek i kryteriów zastosowanych do ich dostosowania, a także przedstawia wpływ polityki na szczeblu Unii na ustalanie płacy minimalnej.

Kontekst polityki

Rządy krajowe oraz – w zależności od krajowych tradycji i praktyk – partnerzy społeczni w dalszym ciągu są kluczowymi podmiotami odpowiedzialnymi za regulację wynagrodzeń i odszkodowań. Przyjęta w październiku 2022 r. unijna dyrektywa o płacach minimalnych dąży do poprawy poziomu życia w celu osiągnięcia pozytywnej konwergencji i ograniczenia ubóstwa pracujących, zmniejszenia nierówności płacowych i luki płacowej między kobietami a mężczyznami. Jej celem jest stworzenie ram ustalania odpowiednich poziomów płac minimalnych i zapewnienie pracownikom dostępu do ochrony płacy minimalnej, w ramach których podmioty krajowe zachowują swoje prerogatywy w zakresie wyboru sposobów ustalania i wdrażania wynagrodzeń, a także ustalania poziomów płac minimalnych. Państwa członkowskie muszą transponować dyrektywę do prawa krajowego do listopada 2024 r., a w chwili sporządzania projektu w wielu krajach oceniono i przygotowano wymagane zmiany legislacyjne i inne działania.

Kluczowe ustalenia

• Stawki ustawowej płacy minimalnej w 2024 r. znacznie wzrosły, co – w zależności od miary stosowanej do obliczania inflacji – doprowadziło do realnego wzrostu płac minimalnych w większości państw. Utrata siły nabywczej, której doświadczyli pracownicy otrzymujący płacę minimalną w latach 2021–2023 w wielu państwach uległa zatem odwróceniu, ponieważ w latach 2020–2024 realne płace minimalne wzrosły w prawie wszystkich państwach.
   
• W państwach, w których nie obowiązują ustawowe płace minimalne, w ostatnich rundach negocjacji odnotowano mniejszą liczbę przypadków realnego wzrostu (w próbie nisko opłacanych miejsc pracy), a straty w sile nabywczej, do których doszło po wybuchu pandemii COVID-19, nie zostały w pełni odzyskane.
   
• Wśród wszystkich osób otrzymujących płacę minimalną średnio 23% zgłaszało trudności z wiązaniem końca z końcem w 2022 r. we wszystkich państwach członkowskich UE, co jest o 10 punktów procentowych wyżej niż w przypadku innych pracowników. Również 10% pracowników otrzymujących płacę minimalną w Unii zgłosiło trudności z utrzymaniem odpowiedniego poziomu ciepła w swoich domach (w porównaniu z 6% innych pracowników). Różnice między krajami są uderzające, a pracownicy otrzymujący płacę minimalną w Grecji znajdują się na szczycie listy pod względem trudności w wiązaniu końca z końcem (80%).
   
• Osoby zarabiające płacę minimalną są stosunkowo rozproszone w całym rozkładzie dochodu do dyspozycji gospodarstw domowych: około dwie trzecie osób zarabiających płacę minimalną mieszka w gospodarstwach domowych należących do środkowej lub dolnej części rozkładu dochodów, ale są one niedostatecznie reprezentowane wśród najbiedniejszych gospodarstw domowych w dolnym decylu dochodów.
   
• Próba uchwycenia adekwatności płacy minimalnej jest możliwa poprzez przyjrzenie się presji finansowej odczuwanej przez osoby zarabiające płacę minimalną, żyjące w jednoosobowych gospodarstwach domowych w 2022 r. W prawie wszystkich państwach osoby otrzymujące płacę minimalną są bardziej narażone na trudności z utrzymaniem się niż ich lepiej wynagradzani odpowiednicy: 28% boryka się z takimi trudnościami w porównaniu ze średnią 14% w poszczególnych krajach. Zakres takich trudności różni się znacznie w poszczególnych krajach i wydaje się być w dużym stopniu powiązany z ogólnym poziomem rozwoju gospodarczego (ujętym w średnich poziomach dochodów).
   
• Nadal utrzymuje się powiązanie płac minimalnych z określonymi procentami średniego wynagrodzenia lub medianą wynagrodzeń, zgodnie z sugestią zawartą w dyrektywie, przy czym coraz więcej państw przyjmuje tę praktykę.
   
• Zastosowanie takich wartości referencyjnych z pewnością odegrało rolę w dużych wzrostach obserwowanych w 2024 r. Jednak podczas gdy takie strukturalne procesy podwyższania stawek są obecnie wdrażane w kilku krajach, w 2023 r. przy ustalaniu stawek na 2024 r. mniej uwagi poświęcono innym kryteriom. W szczególności rozważania dotyczące tego, czy stawki są odpowiednie w wartościach bezwzględnych do zapewnienia godnego poziomu życia, nie były szeroko rozpowszechnione.
   
• Najczęściej uwzględnianymi kryteriami ustalania stawek ustawowej płacy minimalnej w 2024 r. były stopy inflacji, stosowane w 14 państwach, a następnie szeroki zakres kryteriów specyficznych dla poszczególnych krajów w 10 państwach, podczas gdy 8 państw członkowskich, w których obowiązują ustawowe płace minimalne, wprowadziło pewną formę wartości docelowych dla stawek w odniesieniu do płac. Rzadziej brano pod uwagę niektóre inne formy kryteriów związanych z poziomem płac lub rozwojem: wzrost produktu krajowego brutto i bezrobocie (6 krajów w każdym przypadku), poziomy lub zmiany w wydajności pracy (5 krajów) oraz zatrudnienie (4 kraje).

Wskazówki dotyczące polityki

• Podczas gdy coraz większa liczba państw członkowskich podejmuje działania mające na celu poprawę płacy minimalnej w stosunku do średniego wynagrodzenia lub mediany wynagrodzeń, zwiększając tym samym wymiar „sprawiedliwości”, ważne jest, aby dalej zastanowić się i przeanalizować, czy takie środki zapewniają „godny poziom życia” jako dodatkowy wymiar w ocenie adekwatności.
   
• Techniczne aspekty podniesienia płacy minimalnej do określonej wartości procentowej średniego wynagrodzenia lub mediany wynagrodzeń są stosunkowo proste, co sprawia, że takie podniesienie jest pragmatycznym pierwszym krokiem do podniesienia płacy minimalnej i poprawy sprawiedliwości. Analiza i zapewnienie ich adekwatności – biorąc również pod uwagę bezwzględne koszty utrzymania w państwie członkowskim, oparte na przykład na typowym koszyku konsumpcyjnym nisko opłacanych pracowników oraz długoterminowe zmiany wydajności pracy – są bardziej złożone. Krajowe organy ustalające płace, w tym rządy, partnerzy społeczni i komitety ekspertów, mogą swobodnie dyskutować na temat najbardziej odpowiedniego podejścia do kontekstu ich kraju w odniesieniu do tego, co można uznać za odpowiednie i czy nadal należy to osiągnąć.