Regionalne zmiany w zatrudnieniu i geografia telepracy w Europie

W UE zaobserwowano wzrost znaczenia regionów stołecznych jako motorów innowacji i wzrostu oraz jako ośrodków rozwoju gospodarczego i ludzkiego. W styczniu 2021 r. 16,3% mieszkańców UE - 72,7 mln osób - mieszkało w 27 stołecznych regionach metropolitalnych UE. Dzieje się tak pomimo dobrze znanych niedogodności, takich jak wyższe koszty życia i problemy z korkami.
 

Jednocześnie słabo zaludnione obszary nadal borykają się z długotrwałym spadkiem gospodarczym i wyludnieniem, wraz z odpływem ludzi do miast w poszukiwaniu dobrobytu gospodarczego. Mniej możliwości zatrudnienia, ograniczony dostęp do usług publicznych i słabsza infrastruktura to tylko niektóre z wyzwań napotykanych przez ludzi mieszkających na obszarach wiejskich. Jednocześnie korzystają oni z bardziej przystępnych cenowo i przestronnych mieszkań gdzie występuje również mniejsze zanieczyszczenie powietrza i większa ilość naturalnych udogodnień.
 

Niniejszy raport zawiera dowody dotyczące niedawnej dynamiki zatrudnienia w regionach UE, ze szczególnym uwzględnieniem tego, w jaki sposób wzorce specjalizacji sektorowej i potencjału w zakresie pracy zdalnej mogły przyczynić się do odporności regionów stołecznych, a głównie regionów miejskich na kryzys związany z COVID-19. W raporcie zbadano kluczową rolę telepracy w zapewnieniu bufora na wypadek szoku na rynku pracy spowodowanego pandemią oraz ciągłe znaczenie telepracy w odbudowie po pandemii z perspektywy regionalnej. Zbadano również czynniki tworzące pozostałe różnice między obszarami miejskimi i wiejskimi. Raport analizuje również w jaki sposób polityka publiczna może wykorzystać możliwości telepracy na obszarach wiejskich i peryferyjnych w celu wspierania bardziej zrównoważonego rozwoju regionalnego.

Kontekst polityki

Wzmocnienie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej jest kluczowym celem UE. Polityka spójności jest głównym instrumentem wykorzystywanym do promowania zrównoważonego i trwałego rozwoju regionalnego, na przykład poprzez wspieranie słabiej rozwiniętych regionów. UE dotychczas z powodzeniem realizowała swój cel polegający na zmniejszaniu gospodarczych rozbieżności między państwami członkowskimi. Jednak wiele obszarów wiejskich boryka się z problemami gospodarczymi i społecznymi, takimi jak spadek liczby ludności, brak odpowiednich możliwości zatrudnienia, słabo rozwinięta infrastruktura i bardziej ograniczona łączność internetowa.
 

Jednocześnie duże ośrodki miejskie – zwłaszcza stolice – nadal odgrywają kluczową rolę w rozwoju gospodarczym. Czerpią one korzyści z rewolucji telepracy, ale stoją też przed poważnymi wyzwaniami w zakresie zrównoważonego rozwoju: przeludnieniem (które może przekładać się na presję na podstawowe usługi, w tym opiekę zdrowotną i mieszkalnictwo), zanieczyszczeniem powietrza i nierównościami społecznymi. W tym kontekście rozwój telepracy może być postrzegany jako szansa na gospodarczą i społeczną odnowę obszarów wiejskich.
 

Kwestie dysproporcji regionalnych i różnorodności geograficznej w UE są zatem tak samo istotne jak zawsze. Istnieje coraz więcej dowodów na to, że regionalne różnice w dobrobycie i dynamice gospodarczej przekładają się na różnice w standardach życia i dostępie do zasobów, co z kolei ma konsekwencje społeczne i polityczne, ponieważ mogą one sprzyjać niezadowoleniu, niechęci i lękowi w regionach, które są postrzegane jako „pozostawione w tyle”.
 

Kluczowe ustalenia

• W 2022 r. prawie 90% regionów NUTS 2 posiadało wskaźniki zatrudnienia wyższe niż przed pandemią COVID19. Ponad dwie piąte wszystkich regionów miało wskaźnik zatrudnienia równy lub wyższy niż 78%, co stanowi cel UE w zakresie wskaźnika zatrudnienia na 2030 r. Utrzymują się jednak wyraźne różnice.
   
• Spośród 10 regionów o najwyższych wskaźnikach zatrudnienia w 2022 r., 6 to regiony stołeczne. W latach 2019–2022 odnotowano największy wzrost zatrudnienia, zwłaszcza na wysoko wynagradzanych stanowiskach. Regiony te były również bardziej narażone na utratę miejsc pracy na nisko wynagradzanych stanowiskach wymagających kontaktu.
   
• W stolicach 1 na 4 pracowników jest zatrudnionych w sektorze prywatnym w usługach opartych na wiedzy, w porównaniu z 1 na 10 w regionach głównie wiejskich. Odporność zatrudnienia na kryzys COVID-19 w regionach stołecznych i głównie miejskich wynikała częściowo z wysokiego odsetka pracy, którą można było wykonywać zdalnie.
   
• Wśród 20 regionów o największym udziale osób pracujących z domu w 2022 r. większość obejmuje stolice krajowe lub je otacza. W całej UE wskaźniki telepracy różniły się między obszarami miejskimi a resztą obszarów.
   
• W całej Europie od początku pandemii COVID-19 podjęto kilka godnych uwagi inicjatyw mających na celu wspieranie pracy zdalnej na obszarach wiejskich, peryferyjnych lub zmarginalizowanych poprzez tworzenie i rozbudowę przestrzeni coworkingowych. Przestrzenie te mają potencjał do społecznego i gospodarczego ożywienia społeczności, w których się znajdują.
   

Wskazówki dotyczące polityki

• Utrzymujące się znaczne różnice regionalne w stopach zatrudnienia i częstości występowania telepracy mogą stwarzać ryzyko rozbieżności terytorialnej, przy czym obszary miejskie i stołeczne nieproporcjonalnie czerpią korzyści z rewolucji cyfrowej.
   
• Czynniki przyciągające pracodawców, pracowników i inwestycje w infrastrukturę do miast – w tym dynamika gospodarcza, z intensywnymi rynkami pracy, obfitymi możliwościami rozwoju przedsiębiorstw i dobrym dostępem do udogodnień i usług publicznych – wzmacniają się i utrzymują się na stosunkowo stałym poziomie w perspektywie krótkoterminowej. Jednak długoterminowe regionalne polityki przemysłowe i innowacyjne mogą potencjalnie zmienić demograficzne i gospodarcze dysproporcje między obszarami wiejskimi i miejskimi, umożliwiając regionom wykorzystanie ich unikalnych cech i pogłębiając zrozumienie możliwości specyficznych dla danego miejsca.
   
• Telepraca może umożliwić uniezależnienie specjalizacji gospodarczej od miejsca pracy, ponieważ rozluźnia ograniczenia dotyczące relokacji, tworząc w ten sposób nowe możliwości rozwoju regionalnego. Polityki publiczne mogą wspierać pracę zdalną na obszarach wiejskich, peryferyjnych lub zmarginalizowanych poprzez ukierunkowane inicjatywy, na przykład mające na celu tworzenie miejsc wspólnej pracy. Mogą one promować dynamikę i różnorodność gospodarek wiejskich poprzez przyciąganie pracowników i przedsiębiorców do miejsc pracy opartych na wiedzy.
   
• Szybka łączność internetowa jest niezbędną technologią umożliwiającą telepracę. Wysiłki zmierzające do osiągnięcia celów polityki w zakresie łączności internetowej zarówno na obszarach miejskich, jak i wiejskich nabrały większego znaczenia i dynamiki od czasu pandemii COVID-19.
   
• Do 2022 r. szybkość internetu na obszarach wiejskich była średnio większa niż w miastach zaledwie trzy lata wcześniej. Niemniej jednak prędkość internetu w miastach poprawiła się jeszcze szybciej, nieznacznie zwiększając różnicę między miastem a wsią. Program polityki „Cyfrowa dekada” na 2030 r. przewiduje dalsze inwestycje w łączność internetową, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów wiejskich.
   
• Obszary wiejskie stoją w obliczu wielu złożonych wyzwań związanych ze spadkiem gospodarczym i demograficznym, których sama łączność internetowa nie jest w stanie rozwiązać. Inwestycje w infrastrukturę transportową i (niezbędne) usługi publiczne są również potrzebne, aby zapobiec przekształceniu się ich w „opuszczone miejsca” (miejsca, które są zagrożone na przykład pod względem dostępności lub łączności).
   
• Podczas gdy praca zdalna może oferować możliwości relokacji poza miasta, obszary miejskie nadal są bardzo atrakcyjne dla wielu ludzi, zwłaszcza dla młodszych osób. Polityka publiczna może w większym stopniu kształtować przejście do bardziej zrównoważonej przyszłości dla miast, aby uczynić je bardziej przyjaznymi do życia.