Zmiany w nierównościach dochodowych i klasie średniej w UE

Javascript is disabled in your browser. Please, enable it for a better user experience.

Authors

Abstract

Niniejszy raport zawiera kompleksową analizę tendencji w zakresie nierówności dochodowych w państwach członkowskich UE i między nimi w latach 2006-2021. Badanie ma również na celu odpowiedzieć na powiązane z tym pytanie, czy klasa średnia zmniejsza się na skutek zmian w zakresie dysproporcji w dochodach do dyspozycji gospodarstw domowych. Przeprowadzono szczegółową analizę, wykorzystując szeroki zakres powiązanych ze sobą wskaźników, m.in. nierówności dochodowe, poziomy dochodów w państwach członkowskich i według rozkładu dochodów, liczebność klasy średniej, udział dochodu narodowego otrzymywanego przez poszczególne grupy dochodowe oraz wskaźniki ubóstwa i inne wskaźniki trudności ekonomicznych, jakich doświadczają europejskie gospodarstwa domowe. Analizowana jest również rola polityk publicznych w wyjaśnianiu niektórych z tych tendencji. Wyniki wskazują, że chociaż nierówności dochodowe były na ogół stosunkowo stabilne we wszystkich państwach członkowskich, to na poziomie poszczególnych państw tendencje są znacznie bardziej zróżnicowane, a liczebność klasy średniej w większości z nich zmniejszyła się.

Developments in income inequality and the middle class in the EU

English (2.1 MB - PDF)

Key messages

Nierówności dochodowe uległy zwiększeniu w około połowie państw członkowskich (szczególnie w wielu państwach należących do grupy sprzed 2004 r.) i zmniejszeniu w drugiej połowie (zwłaszcza w Europie Środkowo-Wschodniej). W ciągu ostatnich 15 lat nierówności w dochodach do dyspozycji gospodarstw domowych utrzymywały się na stosunkowo stabilnym poziomie we wszystkich państwach członkowskich UE.
W latach 2006-2021 w całej UE odnotowano znaczny spadek nierówności dochodowych. Było to spowodowane intensywnym wzrostem dochodów w większości krajów Europy Środkowej i Wschodniej, co doprowadziło do silnej konwergencji dochodów między państwami członkowskimi.
W prawie dwóch trzecich państw członkowskich istnieją dowody na zmniejszanie się klasy średniej. Analiza nie wskazuje jednak na ogólne, znaczące zmniejszanie się liczebności klasy średniej, która stanowi od 51% do 75% populacji państw członkowskich UE.
Odsetek osób żyjących poniżej progu ubóstwa wzrósł w dwóch trzecich państw członkowskich. Ta część populacji została najbardziej dotknięta kryzysem kosztów utrzymania.
Państwo opiekuńcze odgrywa ważną rolę w łagodzeniu nierówności dochodowych na rynku, zmniejszając je średnio o 42% w poszczególnych krajach. Osłabienie państw opiekuńczych przyczyniło się do wzrostu nierówności dochodowych w niektórych państwach członkowskich.

Executive summary

W opinii publicznej nierówności rosną, a klasa średnia się kurczy. W niniejszym badaniu przeanalizowano dowody empiryczne z okresu 15 lat, aby wyjaśnić zasadność tego poglądu. W sposób kompleksowy przedstawiono w nim nierówności dochodowe w państwach członkowskich UE oraz między nimi w latach 2006-2021, obejmując szeroki zakres powiązanych ze sobą wskaźników ujmujących nierówności dochodowe, klasę średnią, stopień polaryzacji dochodów i rolę polityk publicznych w tych trendach. Dokonano oceny wpływu wielkiej recesji i pandemii COVID-19 na nierówności dochodowe oraz przedstawiono wpływ wczesnych etapów kryzysu kosztów utrzymania, wykorzystując dane z 2022 r. dotyczące trudności materialnych, z jakimi borykają się europejskie gospodarstwa domowe.

Kontekst polityki

Po latach spychania debaty politycznej na boczny tor, podczas gdy europejskie rynki pracy podnosiły się po wielkiej recesji, problem nierówności ponownie znalazł się na pierwszym planie w następstwie pandemii COVID-19 i związanego z nią kryzysu kosztów utrzymania. Rosnące nierówności i zmniejszająca się klasa średnia stały się przedmiotem obaw w debacie publicznej, ponieważ zjawiska te zagrażają spójności społeczeństw europejskich.

W czasie pandemii wprowadzono środki wsparcia służące utrzymaniu zatrudnienia i pomocy rodzinom w radzeniu sobie ze skutkami izolacji, głównie za pośrednictwem programów utrzymania miejsc pracy (oraz systemów wsparcia dochodu minimalnego), ułatwionych dzięki klauzulom wyjścia z unijnych przepisów fiskalnych.

W następstwie pandemii ceny energii zaczęły gwałtownie rosnąć. Skutkiem ubocznym był stopniowy wzrost inflacji, co doprowadziło do kryzysu kosztów utrzymania. W efekcie rządy zostały zmuszone do wdrożenia polityk pomocy najbardziej narażonym gospodarstwom domowym w radzeniu sobie z pogarszającą się sytuacją finansową.

Rynki pracy i ich instytucje mają zasadniczo charakter krajowy, ale przyjęcie ogólnounijnego podejścia do monitorowania nierówności dochodów ma kluczowe znaczenie w kontekście pogłębiającej się integracji UE i jej rozszerzenia na wschód, które nastąpiło w połowie pierwszej dekady XXI w.

Kluczowe ustalenia

W latach 2006-2021 w całej UE odnotowano znaczny spadek nierówności dochodowej. Było to w całości spowodowane silną konwergencją dochodów między państwami członkowskimi UE. Średnie nierówności dochodowe w państwach członkowskich utrzymywały się zasadniczo na podobnym poziomie.
Zbieżność tę można wyjaśnić znaczącym wzrostem dochodów w państwach członkowskich, które przystąpiły doUE w wyniku rozszerzenia w 2004 r. (UE-13), oraz powolnym postępem (lub nawet spadkiem) w wielu państwach członkowskich sprzed rozszerzenia w 2004 r. (UE-14). W przeciwieństwie do państw Europy Środkowej i Wschodniej, poziomy dochodów w państwach śródziemnomorskich zasadniczo nie były zbieżne z państwami członkowskimi o wyższych dochodach.
Stabilność średnich nierówności dochodowych w różnych krajach maskuje zróżnicowane trendy. Nierówności dochodowe wzrosły w około połowie państw członkowskich, zwłaszcza w kilku krajach nordyckich i kontynentalnych (w tym w Szwecji i Danii, które wcześniej były znacznie bardziej egalitarne), natomiast zmniejszyły się w nieco ponad połowie, zwłaszcza w kilku krajach Europy Środkowo-Wschodniej i krajach śródziemnomorskich (w tym w Rumunii, Portugalii, Grecji, Polsce i Chorwacji, które początkowo były znacznie bardziej nierówne).
Jednym z czynników wpływających na nierówności dochodowe jest pogłębianie się dysproporcji płacowych (co ma miejsce w około połowie państw członkowskich), innym zaś jest słabnąca redystrybucyjna rola rodziny w większości krajów. Z drugiej strony, rosnące wskaźniki zatrudnienia (i aktywności) w większości krajów zmniejszyły nierówności. Podobnie jest w przypadku państwa opiekuńczego, które łagodzi nierówności w dochodach rynkowych (uwzględniając dochody gospodarstw domowych przed opodatkowaniem i świadczeniami), chociaż osłabienie państwa opiekuńczego w niektórych krajach przyczyniło się do zwiększenia nierówności.
Wzrost poziomu dochodów w krajach UE-13 był w wielu przypadkach większy wśród osób o niższych dochodach, co zmniejszyło nierówności dochodowe. Najbardziej pozytywnymi przykładami są kraje Europy Środkowo-Wschodniej, choć nie dotyczyło to wszystkich, ponieważ wielka recesja miała szczególnie silny wpływ na kraje bałtyckie i inne państwa członkowskie UE13 w regionie Morza Śródziemnego.
Z drugiej strony, bardziej umiarkowany wzrost dochodów w UE14, zwłaszcza wśród osób o najniższych dochodach, doprowadził do wzrostu nierówności dochodowych (i zmniejszania się klasy średniej). Miało to miejsce w krajach skandynawskich i większości krajów kontynentalnych. Najbardziej ponura sytuacja panuje w krajach śródziemnomorskich ze względu na przedłużające się skutki wielkiej recesji na ich rynkach pracy.
Istotną różnicą między wielką recesją a pandemią COVID-19 była skoordynowana reakcja polityczna w UE-27 w trakcie pandemii, która skutkowała bardziej umiarkowanym spadkiem poziomu zatrudnienia w mniejszej liczbie krajów niż w czasie wielkiej recesji, dalszym wzrostem dochodów w większości krajów (choć bardziej umiarkowanym niż przed pandemią) i mniej znaczącym wzrostem nierówności dochodowych (mimo że wzrosły one w około połowie krajów).
Państwo opiekuńcze odgrywa kluczową rolę w łagodzeniu skutków nierówności dochodowych na rynku, redukując je średnio o około 42% we wszystkich państwach członkowskich, po uwzględnieniu świadczeń socjalnych i podatków.
Kraje europejskie charakteryzują się liczną klasą średnią, stanowiącą większość ludności we wszystkich państwach członkowskich, co świadczy o inkluzywności społeczeństw. Liczebność klasy średniej zmniejszyła się w prawie dwóch trzecich państw członkowskich; jednak analiza nie wskazuje na ogólne, znaczące zmniejszanie się klasy średniej. Do klasy średniej coraz trudniej jest wejść osobom o niskim poziomie wykształcenia, młodym ludziom i osobom bez pracy.
Odsetek osób żyjących poniżej progu ubóstwa (60% mediany dochodów) wzrósł w dwóch trzecich państw członkowskich w latach 2006-2021, co jest spójne ze zmniejszaniem się klasy średniej i odzwierciedla przesunięcie się klasy średniej w stronę klasy o niskich dochodach w wielu krajach.
Najlepszym wskaźnikiem wczesnych skutków kryzysu kosztów utrzymania w 2022 r. jest większy odsetek gospodarstw domowych, które nie są w stanie odpowiednio ogrzać swoich domów, ponieważ ceny energii wzrosły znacznie powyżej średniej inflacji w 2022 r. Najbardziej ucierpiały gospodarstwa domowe znajdujące się w najtrudniejszej sytuacji, zwłaszcza osoby z niskim poziomem wykształcenia, ludzie młodzi, kobiety i osoby żyjące w rodzinach z jedną osobą dorosłą (zwłaszcza z dziećmi).

Wskazówki dotyczące polityki

Jednym z głównych narzędzi dostępnych dla decydentów politycznych w celu zmniejszenia nierówności dochodowych jest silne państwo opiekuńcze. Dlatego też polityka zwalczania nierówności dochodowych musi koncentrować się na wzmacnianiu redystrybucyjnej roli systemów zabezpieczenia społecznego, zwłaszcza w tych państwach członkowskich, w których osłabienie tej roli przyczyniło się do wzrostu nierówności dochodowych.
Silne państwo opiekuńcze jest szczególnie ważne w okresie spowolnienia gospodarczego. W przypadku pandemii COVID-19 ogromny wzrost środków przeznaczonych na świadczenia społeczne w 2020 i 2021 r., głównie w postaci zasiłków dla bezrobotnych w celu finansowania programów utrzymania miejsc pracy, zapobiegł bardziej negatywnemu wpływowi na europejskie rynki pracy.
Decydenci polityczni powinni być świadomi konieczności dotarcia do najbardziej pokrzywdzonych grup przy projektowaniu polityki świadczeń socjalnych, ponieważ wiele osób o najniższych dochodach nie ma dostępu do potrzebnych im świadczeń.
Większość krajów musi zmienić systemy świadczeń, aby uczynić je bardziej progresywnymi. Redystrybucja dochodów na większą skalę poprawiłaby zdolność państwa opiekuńczego do łagodzenia nierówności dochodowych na rynku. Podatki od majątku, które są znikome w większości krajów, zapewniłyby więcej środków na taką redystrybucję.
Niepokój decydentów politycznych powinna budzić sytuacja osób znajdujących się na dole drabiny dochodowej w ostatnich latach. Oprócz wzrostu odsetka osób znajdujących się poniżej progu ubóstwa w 2021 r. w połowie państw członkowskich, dane niedochodowe za 2022 r. obejmujące wczesne etapy kryzysu kosztów utrzymania odzwierciedlają rosnące trudności finansowe, z jakimi borykają się gospodarstwa domowe. Trudności te można złagodzić poprzez ukierunkowaną politykę przeciwdziałającą nierównomiernemu wpływowi rosnących poziomów cen na poszczególne gospodarstwa domowe.

The report contains the following lists of tables and figures.

List of tables

Table 1: Multiple indicators demonstrating declining EU-wide income disparities (2007–2022)
Table 2: Income levels and income inequality have evolved differently across European regions, from the best performance in CEE countries to the most disappointing in Mediterranean countries (levels in 2007 and change over 2007–2022)
Table 3: Composition of each income class by sociodemographic characteristics, EU27, 2007 and 2022 (%)
Table A1: Summary of empirical studies estimating inequality in EU Member States during the COVID-19 pandemic
Table A2: Multiple indicators point to declining EU-wide income disparities between 2006 and 2021 (excluding Germany)
Table A3: Changes in inequality when moving from market income to household disposable income, EU Member States, yearly average data over 2007–2022 (%)

List of figures

Figure 1: EU-wide population by equivalised household disposable income in PPP euro, 2022 (%)
Figure 2: EU-wide income inequality falls (EU-wide Gini index including and excluding Germany, Gini unweighted average and unemployment rate, 2007–2022)
Figure 3: Income convergence pushes EU-wide income inequality downwards (Theil index, 2007–2022)
Figure 4: Income growth in the EU-wide bottom income quintiles outpaces that in the top quintile (changes in income levels, by quintile, EU-wide, 2007–2022)
Figure 5: Bottom EU-wide income deciles perform better in economic upturns while top deciles perform worse (changes in income over four subperiods, by decile, EU-wide, 2007–2022, %)
Figure 6: Average income levels vary greatly across EU Member States, 2022 (€)
Figure 7: Upward income convergence between EU Member States (real income in PPP-adjusted euro in 2007 and change over 2007–2022)
Figure 8: Income convergence between EU Member States is stronger in times of economic expansion (real income in PPP-adjusted euro and average yearly change over subperiods, %)
Figure 9: Income levels expanded during the pandemic, albeit more moderately than previously (changes in real income levels in three periods, EU Member States, 2019–2022, %)
Figure 10: Economic convergence explains income convergence between EU Member States (average income, GDP per capita and unemployment rate, 2007–2022, %)
Figure 11: Diverging cross-country patterns in income inequality leading to significant changes in the positioning of Member States, 2007 and 2022 (upper panel: Gini index; lower panel: ranking)
Figure 12: Differences in income inequality based on different measures of income, EU Member States, 2022 (Gini index)
Figure 13: Trajectories in the evolution of income inequality, wage inequality and employment level, EU Member States, 2007–2022
Figure 14: Change in real income level by income decile, EU Member States, 2007–2022 (%)
Figure 15: Evolution of inequality based on different measures of income, change in Gini index, EU Member States, 2007–2022 (%)
Figure 16: Wages contribute to income dynamics across EU countries (changes in real wage level by income decile, EU Member States, 2007–2022, %)
Figure 17: Rising employment and activity rates pushed inequality in annual labour earnings downwards (EU Member States, change over 2007–2022)
Figure 18: Smaller average household size reduces the redistributive role of the family (EU Member States, 2007 and 2022)
Figure 19: Changes in income inequality follow the business cycle (changes in Gini index by subperiod, EU Member States, 2007–2022, %)
Figure 20: Inequality trends are largely driven by income growth at the bottom of the income distribution (change in average income levels, by income decile across subperiods, average EU Member States, %)
Figure 21: Trends in wage levels largely explain income inequality (change in wage levels by income deciles across subperiods, average EU Member States, 2007–2022, %)
Figure 22: Growing unemployment played a role in driving income inequality during the Great Recession (change in shares of unemployed people, by income decile, average EU Member States, 2007–2021, percentage points)
Figure 23: The pandemic had a milder impact on European labour markets than the Great Recession (average yearly change in income inequality, wage inequality, real income and employment levels during the Great Recession and COVID-19 pandemic, EU Member States, %)
Figure 24: The relative position of the poorest 20% deteriorated as a result of the Great Recession (share of income, by income quintile, average EU Member States, 2007–2022)
Figure 25: Shares of income received by top and bottom income quintiles in 2022 (top panel) and changes between 2007 and 2022 (bottom panel), EU Member States
Figure 26: Palma index, 2007 and 2022, and change over time, EU Member States
Figure 27: Household market income and disposable income inequality are not closely related (Gini indices, EU Member States, 2022)
Figure 28: Reduction in income inequality after welfare state income redistribution, EU Member States, 2007–2022 (%)
Figure 29: Taxes are more progressive than benefits (shares of benefits received and taxes paid, by income decile, EU Member States’ yearly average over 2007–2022, %)
Figure 30: Progressiveness of benefit systems is mixed across the EU Member States (Share of taxes paid (upper panel) and benefits received (bottom panel), by income decile, yearly average over 2007–2022, %)
Figure 31: Pensions and income tax have the largest effect in moderating market income inequality (reduction in inequality after welfare state redistribution, by policy type, average EU Member States, %)
Figure 32: Pensions are more prevalent among high earners (shares of type of taxes (upper panel) and type of benefits (lower panel), by income decile, EU27 yearly average over 2007–2022, %)
Figure 33: The inequality-reduction role of the welfare state strengthened during the pandemic (change in income inequality after welfare state redistribution, EU Member States, %)
Figure 34: Social benefits expanded in the pandemic (change in amount spent on social benefits, by Member State (upper panel) and by type of policy (lower panel), 2020–2022, %)
Figure 35: Unemployment benefits expanded due to job retention schemes (change in amount spent on unemployment benefits and in the unemployment rate, EU Member States, 2021, %)
Figure 36: Welfare states prevented a more negative impact of the pandemic (changes in income inequality (upper panel) and income levels (lower panel), EU Member States, 2021, %)
Figure 37: The middle class constitutes a majority of the population across all Member States (sizes of income classes by household disposable income, 2022, %)
Figure 38: The middle class is much smaller before welfare state redistribution (sizes of income classes by market income, EU Member States, 2022, %)
Figure 39: Middle class size has remained stable on average across Member States (sizes of income classes, average EU Member States, 2007–2022, %)
Figure 40: The middle class shrank in most Member States (change in the size of middle class, 2007–2022)
Figure 41: The middle class tends to contract in economic downturns (change in size of middle class by subperiod, EU Member States, 2007–2022, percentage points)
Figure 42: Middle-class income levels grew similarly to those of the other classes (changes in real income levels, by income class, 2007–2022, %)
Figure 43: Trends in the share of income received by each income class are mixed (changes in the middle class’s share of income, EU Member States, 2007–2022)
Figure 44: Average cross-country patterns of income polarisation are stable (income distance, by income class, average EU Member States, %)
Figure 45: Mixed cross-country patterns in income polarisation (total (upper panel); in low- and high-income classes (middle panel); within the middle class (lower panel), EU Member States, 2007–2022)
Figure 46: Shares of people below the poverty threshold increased in most Member States, 2007 and 2022 (%)
Figure 47: Mixed cross-country patterns in the shares of people below the poverty threshold before and during the COVID-19 pandemic, EU Member States, 2020–2022 (%)
Figure 48: Households had more difficulty making ends meet in 2022 than in 2021 (shares of people in households reporting difficulty making ends meet, by Member State and income decile, %)
Figure 49: Difficulty keeping homes warm grew in 2022 (shares of people in households unable to keep the home adequately warm, by Member State and income decile, %)
Figure 50: Higher energy prices hit the most vulnerable groups hardest (shares of people in households unable to heat their home properly, EU27, 2021 and 2022, %)
Figure A1: Upward wage convergence between EU Member States (real wages in PPP-adjusted euro in 2007 and change over 2007–2022)
Figure A2: Changes in real income levels by income decile, by subperiod and EU Member State, 2007–2022 (%)
Figure A3: Changes in real wage levels by income decile, by subperiod and EU Member State, 2007–2022 (%)
Figure A4: Changes in the shares of unemployed people, by income decile, subperiod and EU Member State, 2008–2021 (percentage points)
Figure A5: Taxes (upper panel) and most social benefits (middle panel) are progressive, except pensions and sickness benefits (bottom panel) (share of benefits and taxes by income decile, EU Member States’ yearly average over 2007–2022, %)
Figure A6: Benefit systems are progressive across most Member States when pensions are excluded (shares of benefits (excluding pensions) by income decile, yearly average over 2007–2022, %)
Figure A7: Tax and benefit systems were more progressive in 2007 (shares of taxes (upper panel) and benefits (lower panel), by EU Member State and income decile, 2007, %)
Figure A8: Middle-class squeezes are more common in economic downturns (changes in size of middle class over subperiods, EU Member States, 2007–2022, percentage points)
Figure A9: Changes in real income levels by income class over subperiods, EU Member States, 2007–2022 (%)
Figure A10: It is much more difficult for households at the bottom of the income distribution to make ends meet (shares of people in households with difficulty making ends meet, by income decile, EU Member States, 2022)
Figure A11: Material deprivation advances in 2022 (shares of people experiencing material deprivation, by Member State (upper panel) and income decile (lower panel), %)
Figure A12: Shares of people living in materially deprived households, by EU Member State and income decile, 2022 (%)
Figure A13: People in the lowest-earning households are disproportionately affected by soaring energy prices (shares of people in households not able to keep their home adequately warm, by EU Member State and income decile, 2022, %)

Number of pages: 120

Reference nº: EF23034

ISBN: 978-92-897-2411-1

Catalogue nº: TJ-05-24-547-EN-N

DOI: 10.2806/477653

Permalink: eurofound.link/ef23034

Cite this publication
Eurofound (2024), Developments in income inequality and the middle class in the EU, Publications Office of the European Union, Luxembourg.