Disclaimer: Voorliggende informatie is beschikbaar gemaakt als openbare dienstverlening; deze is noch door Europese Stichting tot Verbetering van de Levens- en Arbeidsomstandigheden bewerkt noch goedgekeurd. Voor de inhoud zijn alleen de auteurs verantwoordelijk.
Per 1 maart 2006 is het afspiegelingsprincipe bij collectief ontslag in werking getreden. De wet houdt in dat werkgevers bij reorganisaties en daaruitvolgend massa-ontslag leeftijd als doorslaggevend criterium dienen te hanteren (NL0406101N). Er zijn vijf leeftijdscategorieën onderscheiden: van 15 tot 25 jaar, van 25 tot 35, van 35 tot 45, van 45 tot 55 en 55 jaar en ouder. Het aantal te schrappen banen wordt zodanig verdeeld over de vijf categorieën dat de bestaande leeftijdsopbouw van het personeel zoveel mogelijk in tact blijft. Dit is van toepassing op uitwisselbare functies. Binnen de leeftijdscategorieën blijft het last-in first-out principe als selectiemechanisme van toepassing.
De vakbonden zijn tevreden met de verandering, omdat hiermee het ontslagleed evenwichtiger wordt verdeeld. Ook de werkgevers zijn geen fervent tegenstander, maar zij zien wel praktische problemen, met name in kleine bedrijven. Daar leidt het principe van afspiegeling tot een hoop gepuzzel. Ook is het systeem veel moeilijker uit te leggen aan het personeel. Werknemers weten niet direct waar ze aan toe zijn, en moeten daarom intensief worden begeleid door afdelingen personeelszaken of personeelsfunctionarissen.
Het systeem kent nog een ander nadeel, en dat is dat oudere werknemers buiten proportie worden getroffen. De vakbonden erkennen dat probleem en het Christelijk Nationaal Vakverbond (CNV) is van mening dat werkgevers zich meer zullen moeten inspannen bij het zoeken van een nieuwe baan voor oudere werknemers. Daarover moeten afspraken worden gemaakt in het sociaal plan. De vakbond stelt zich voor dat oudere werknemers langer in dienst worden gehouden, zodat zij meer kans hebben ander werk te vinden.
Het nieuwe ontslagsysteem slaat ook een bres in de administratieve toetsing van het ontslag door de overheid. Voorheen moesten de Centra voor Werk en Inkomen (CWI’s) de bedrijfseconomische noodzaak van reorganisaties toetsen. Die toets is afgeschaft voor zoverre werkgever en vakbonden het eens zijn geworden over het aantal ontslagen en het sociaal plan.
De werkgevers willen dat het ontslagrecht verder wordt versoepeld. Zij pleiten voor het laten meewegen van kwaliteitscriteria en voor verlaging van de ontslagvergoeding. Versoepeling van het ontslagrecht zou leiden tot meer economische dynamiek, en maakt het voor werkgevers aantrekkelijk sneller personeel aan te trekken. De vakbonden daarentegen wensen geen verdere versoepeling, en vinden dat de wet Flexibiliteit en Zekerheid werkgevers voldoende armslag geeft om personeel snel aan te nemen voor een korte periode. De Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV) is uitgesproken tegenstander van veranderingen, ‘gemorrel’ aan het ontslagrecht, terwijl CNV in eerste instantie opener stond voor de veranderingen die door werkgevers worden voorgesteld. Na raadpleging van een aantal deskundigen, is de nieuwe voorzitter van het CNV, René Paas, allesbehalve overtuigd. Een soepeler ontslagstelsel leidt niet structureel tot meer werkgelegenheid, alleen worden de pieken hoger en de dalen dieper. Personeel wordt sneller aangenomen, maar vliegt er ook weer sneller uit. Nederland is vergeleken met de rest van Europa uitermate flexibel. De Flexwet biedt de mogelijkheid werknemers driemaal achtereen een contract aan te bieden, en bij ontslag met goede redenen, krijgen werkgevers altijd toestemming van het CWI.
In het voorjaar van 2006 kunnen de sociale partners hun mening geven in de Sociaal Economische Raad (SER), die over veranderingen in het ontslagrecht een advies zal uitbrengen. De verwachting is dat gezien de tegengestelde opvattingen van de sociale partners, de Raad waarschijnlijk niet tot een unaniem advies aan de regering zal komen. Voor werkgevers heeft de versoepeling van het ontslagrecht een hoge prioriteit. De voorzitter van de werkgeversvereniging VNO-NCW heeft de regering op voorhand al verzocht een wetsontwerp over het ontslagstelsel voor te bereiden in de verwachting dat de SER niet tot en eensluidend advies zal kunnen komen. Ook de Minister van Sociale Zaken houdt daar rekening mee. Hij heeft de Tweede Kamer toegezegd voor het parlementaire zomerreces met een standpunt te komen.
Marianne Grünell, HSI